Άγχος

Μου ήρθε, λοιπόν, ένα μήνυμα, μετά την πρεμιέρα μας, που μου έγραφε ανάμεσα στα διάφορα πως οι ηθοποιοί μου είχαν άγχος και να τους πω να μην έχουν άγχος... Ανεξάρτητα με το αν αυτό είναι ένα καλοπροαίρετο ή ένα κακοπροαίτερο σχόλιο (προσωπικά, δεν θεωρώ πως έγινε κακοπροαίτερα το συγκεκριμένο σχόλιο, εξάλλου δεν είναι όλα τα σχόλια καλοπροαίτερα ή κακοπροαίρετα... υπάρχουν και σχόλια που απλά είναι σχόλια), σίγουρα, πάντως, δεν είναι ένα βοηθητικό ή ένα εποικοδομητικό σχόλιο. Όποιος έχει ασχοληθεί με το θέατρο (ή με όποια άλλη μορφή έκθεσης) γνωρίζει πως δεν είναι τόσο απλό το θέμα «άγχος». «Είχαν άγχος». «Φάνηκαν ότι είχαν άγχος». «Πες τους να μην έχουν άγχος». Ακόμα και να θεωρούσα πως οι ηθοποιοί μου είχαν πολύ άγχος, το σχόλιο αυτό δεν θα με βοηθούσε. Γιατί το άγχος δεν είναι κάτι που θα πας να πεις στους ηθοποιούς σου «Μην έχετε άγχος» και εκείνοι απλά θα σταματήσουν να το έχουν. Ο σκηνοθέτης ξέρει πότε έχει άγχος ο ίδιος, ξέρει και πότε έχουν άγχος οι ηθοποιοί του. Και οι ηθοποιοί ξέρουν πότε έχουν άγχος. Η παρατήρηση «Είχες άγχος» για εμένα (και όταν είμαι ηθοποιός και όταν είμαι σκηνοθέτης) δεν είναι βοηθητική. Η συμβουλή «Σταμάτα να το έχεις», επίσης, δεν μου φαίνεται βοηθητική. Δεν μου φαίνεται πως μπορεί να πάει κάποιος να πει σε κάποιον (ακόμα και στον ίδιο του τον εαυτό) «Σταμάτησε να έχεις άγχος» και εκείνος έτσι απλά να σταματήσει να το έχει. Το άγχος είναι κάτι το οποίο μαθαίνει κανείς να το χειρίζεται... και οφείλουμε να δώσουμε στους ανθρώπους το περιθώριο του να μάθουν να χειριστούν το άγχος τους... Να το βιώσουν κάτω από την σκηνή... Να το βιώσουν πάνω στην σκηνή... και να μάθουν σιγά σιγά να το χρησιμοποιούν εποικοδομητικά... Είναι σημαντικό... ο καθένας να κάνει την πορεία του σε σχέση με αυτό... Πόσο τρελό, λοιπόν, είναι να ζητάμε από ανθρώπους που ανεβαίνουν ακόμα και πρώτη φορά πάνω στην σκηνή (!) να μην έχουν άγχος;! Εδώ επαγγελματίες ηθοποιοί και μπορούν να πουν πως κάθε, μα κάθε, φορά που ανεβαίνουν στην σκηνή έχουν άγχος...

Επίσης, καμιά φορά η παρατήρηση «Είχες άγχος» (και δεν χρησιμοποιώ καθόλου τυχαία την λέξη «παρατήρηση») γίνεται με τέτοιο τρόπο στον ηθοποιό που τον κάνει να αγχωθεί ακόμα περισσότερο για το άγχος... Αρχίζει να σκέφτεται «Είχα πολύ άγχος; Είχα τόσο άγχος ώστε να καταλάβουν οι θεατές πως είχα άγχος; Καλά πόσο πολύ ήταν το άγχος μου! Για να μου το λέει αυτός θα πρέπει να είχα πάρα πολύ άγχος! Για να μου το λέει αυτή θα πρέπει να ήμουν πάρα πολύ αγχωμένος πάνω στην σκηνή! Και τώρα τι θα κάνω με αυτό το άγχος; Πώς δεν θα φαίνεται ότι έχω άγχος; Πώς θα εξαφανίσω το άγχος μου;». Έτσι κάνει τον ηθοποιό να εστιάσει στο άγχος του με έναν αγχωτικό τρόπο... και δίνει χώρο στο άγχος να πάρει πρωταγωνιστική θέση στην ζωή και στην σκηνή... Ενώ το άγχος έχει το εξής χαραχτηριστικό... όσο λιγότερο εστιάσεις σε αυτό τόσο πιο εύκολα εξαφανίζεται... όσο λιγότερη σημασία του δώσεις τόσο πιο ήσυχα θα περιοριστεί... Δεν είναι τόσο φοβερό το να έχει άγχος κανείς... Αν όμως του το κάνεις τεράστιο στο κεφάλι του, του το γράψεις με κεφαλαία γράμματα.... σαν να είναι ένα μεγάλο «πρόβλημα»... τότε αμέσως... ξεκινάει ένας αγχωτικός αγώνας με το άγχος...


Και ας επιστρέψουμε στην συγκεκριμένη περίπτωση μας... Τους είδα τους ηθοποιούς μου επάνω στην σκηνή. Δεν είχαν πολύ άγχος. Είχαν άγχος. Είναι λογικό που είχαν άγχος. Είναι φυσικό που είχαν άγχος. Και στα μάτια μου... επειδή εγώ τους γνωρίζω και εγώ τους έχω ζήσει στις πρόβες... είχαν πολύ λιγότερο άγχος από όσο νόμιζα ότι θα έχουν. Σε μια πρεμιέρα που πήγαμε χωρίς γενική πρόβα (δεν ευθυνόμασταν εμείς για αυτό μα το θέατρο και οι γύρω συνθήκες)... εκείνοι κατάφεραν όχι μόνο να τα πάνε καλά... μα να τα πάνε όσο καλύτερα θα μπορούσαν να τα πάνε... και να καλύψουν και όλα τα «λάθη» ομαδικά... Δεν είχα ιδέα για αυτά τα «δύσκολα» σημεία... πώς θα τα αντιμετωπίσει ο Θίασος... γιατί υπάρχουν πράγματα που μπορεί να τα δει κανείς να λειτουργούν μόνο στις παραστάσεις... και ήμουν εκεί θεατής... να τους βλέπω... να τα καλύπτουν όλα... όλοι μαζί... Ποιο άγχος; Εγώ που έχω ανέβει ξανά και ξανά στην σκηνή... αν με ανέβαζαν στην σκηνή σε αυτές τις συνθήκες... θα είχα παραπάνω άγχος από τους Ανθρώπους μου... Που υποτίθεται πως έχω μια παραπάνω εμπειρία... Όχι πολλή μα λίγη... Και ένιωσα πως οι Άνθρωποί μου το χειρίστηκαν τέλεια. Δεν το περίμενα να έχουμε μια τόσο καλή πρεμιέρα κι ας πίστευα στις δυνάμεις τους και στις δυνάμεις μου. Δεν σας κρύβω πως τους θαύμασα. Ένιωσα απεραντα περήφανη... Καταλαβαίνεις πως ένας Θίασος έχει ενωθεί όταν τόσα άτομα συντονίζονται στο να καλύψουν ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ένα λάθος! Έχει γίνει μια ένωση πολύ πιο ουσιαστική.

Ήταν η πρώτη τους παράσταση. Είναι γεγονός. Είχα άγχος. Είχαν άγχος. Είχαμε άγχος. Και είχαμε δικαίωμα να έχουμε άγχος. Χειριστήκαμε το άγχος μας... όσο καλύτερα μπορούσε ο καθένας μας... και αυτό ήταν το πιο σημαντικό.

Ένα χέρι που τρέμει πάνω στην σκηνή είναι αληθινό. Γνωρίζει πως τρέμει. Και σιγά σιγά θα μάθει να χειρίζεται αυτό το τρέμουλο.
Ένα χέρι που δείχνει το χέρι που τρέμει και λέει «Έχεις άγχος! Δεν είναι ωραίο που έχεις άγχος! Δεν φαίνεται ωραίο που έχεις άγχος! Πρέπει να μάθεις να το κρύβεις!». Κάθεται στην ασφάλειά του. Δεν γνωρίζει πως κρίνει. Και δεν είναι και τόσο εύκολο να συνειδητοποιήσει και να μάθει να χειρίζεται αυτήν την εκ του ασφαλούς κριτική.

Είναι πολύ πιο δύκολο να επιλέξεις να τρέμεις πάνω στην σκηνή από το να επιλέξεις να κρίνεις κάτω από την σκηνή.

Το χέρι μου που τρέμει σήμερα, αύριο θα τρέμει λιγότερο. Είναι θέμα χρόνου.

Δεν πρέπει να μάθω να κρύβω το άγχος μου, θέλω να μάθω να χειρίζομαι το άγχος μου.
Και αν έχω άγχος, ίσως να προτιμάω να το δουν οι θεατές μου από το να μην το δουν. Είμαι άνθρωπος. Ανέβηκα πάνω στην σκηνή μπροστα σε κόσμο. Έχω άγχος. Μοιράζομαι το άγχος μου και μέσα από αυτήν την μοιρασιά... μαθαίνω να το ηρεμώ... Ένα καλό κοινό θα σου επιτρέψει να έχεις άγχος... και σύντομα... χωρίς να το καταλάβει και χωρίς να το καταλάβεις... θα σε βοηθήσει να το χειριστείς... και το άγχος... θα αρχίσει να μειώνεται...

Το χέρι που τρέμει σήμερα, αύριο θα τρέμει λιγότερο. Είναι θέμα χρόνου.

Το χέρι που τρέμει σήμερα, αύριο θα τρέμει λιγότερο. Είναι θέμα τρόπου.

Και δεν υπάρχει καμία προστακτική κανενός σκηνοθέτη που να μπορεί να μάθει τον ηθοποιό αυτά που τον μαθαίνει η ίδια η σκηνή...

(Όπως και δεν υπάρχει καμία προστακτική κανενός ανθρώπου που να μπορεί να μάθει κάποιον άλλον άνθρωπο αυτά που τον μαθαίνει η ίδια η ζωή... )